Ποιός είπε ότι η κατάθλιψη εμφανίζεται μόνο στην ενήλικη ζωή; Αντιθέτως, η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί στην βρεφική, στην παιδική και στην εφηβική ηλικία. Για τους περισσότερους ενήλικες, η παιδική ηλικία είναι συνυφασμένη με την χαρά, την ανεμελιά και το παιχνίδι. Για αυτό τον λόγο, για πολλούς είναι δύσκολο να πιστέψουν και να καταλάβουν πώς ένα παιδί πάσχει από κατάθλιψη. Είναι αλήθεια ότι η κατάθλιψη δεν θα έρθει στην ζωή ενός παιδιού ξαφνικά και αναίτια. Υπάρχουν σημαντικοί και σοβαροί παράγοντες που έχουν οδηγήσει ένα παιδί να εμφανίσει καταθλιπτική διαταραχή. Οι παράγοντες αυτοί αφορούν είτε το οικογενειακό περιβάλλον, είτε το σχολικό πλαίσιο, είτε το κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού. Σημαντικό ρόλο παίζει και η προσωπικότητα του παιδιού. Όταν ο ένας από τους δύο γονείς πάσχει από κατάθλιψη, τότε το παιδί έχει 30% πιθανότητες να εμφανίσει και αυτό κατάθλιψη μέχρι το τέλος της εφηβείας του. Η κατάθλιψη πυροδοτείται από στρεσογόνα γεγονότα, όπως διαζύγιο γονέων, σοβαρή ασθένεια ή θάνατο στην οικογένεια, απώλεια ενός αγαπημένου φίλου, αλλαγή σχολείου, σχολικό εκφοβισμό, σεξουαλική κακοποίηση κ.α. Μερικά συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της κατάθλιψης, προκαλούνται από προβλήματα στον θυρεοειδή ή από αναιμία, όποτε είναι σημαντικό οι γονείς να προβαίνουν πρώτα σε οργανικό έλεγχο ως προς την απόκλιση κάποιου παθολογικού προβλήματος. Το παιδί ξεκινάει να εμφανίζει διαφορετική στάση στην συμπεριφορά και στο συναίσθημα του, για μεγάλο χρονικό διάστημα, μέχρι όλη αυτή η συμπτωματολογία να οδηγήσει σε καταθλιπτική διαταραχή. Συχνά οι γονείς και οι σημαντικοί άλλοι (συγγενείς, δάσκαλοι, παιδίατρος) μπορεί να μη δώσουν ιδιαίτερη σημασία σε όλη αυτή τη σημαντική αλλαγή του παιδιού και έτσι το παιδί να υποφέρει συναισθηματικά και συμπεριφορικά χωρίς να μπορεί να το ερμηνεύσει και κατ’επέκταση να το εξωτερικεύσει, με αποτέλεσμα τα συμπτώματα να ενισχύονται περισσότερο και γρήγορα μία αλλαγή στη διάθεση και στην συμπεριφορά του παιδιού να οδηγήσει σε μελλοντική κατάθλιψη.

 

Μελέτες έχουν δείξει ότι το 50% των παιδιών και των εφήβων εμφανίζουν κατάθλιψη, ενώ το 70% αυτών των παιδιών μπορεί εύκολα να υποτροπιάσουν στο μέλλον, επανεμφανίζοντας την ίδια διαταραχή. Εκτιμάται ότι 1 στα 4 παιδιά θα παρουσιάσουν ένα επεισόδιο κατάθλιψης μέχρι τα 18 χρόνια. Στις ηλικίες κάτω των 10 ετών εμφανίζεται πιο συχνά στα αγόρια, ενώ μετά τα 16 έτη τα κορίτσια καταλαμβάνουν μεγαλύτερο ποσοστό.

 

Τα συμπτώματα της βρεφικής κατάθλιψης είναι:

 

-Συναισθηματική ατονία. Το βρέφος δεν εξασκεί τις αισθητηριακές του ικανότητες.

-Μειωμένες κινητικές πρωτοβουλίες, φτωχή μίμηση, μονοτονία, τάση για επανάληψη των ίδιων δραστηριοτήτων, μειωμένη εγρήγορση.

-Φτωχή αλληλεπιδραστική σχέση με τη μητέρα, μείωση των πρωτοβουλιών αλλά και των απαντήσεων στις προτροπές, αποτυχία επικοινωνίας.

-Έντονο μυϊκό τόνο, μεγαλύτερη ευερεθιστότητα.

 

Η βρεφική κατάθλιψη θεωρείται ένας κύριος παράγοντας ψυχοσωματικής αποδιοργάνωσης. Ονομάζεται ‘κρύα κατάθλιψη’ ή ‘σύνδρομο του άδειου’ και εκφράζει την έλλειψη, την συναισθηματική ένδεια, καθώς και την αδιαφορία του βρέφους για τον εαυτό του και τον εξωτερικό κόσμο που το περιβάλλει.

 

Τα βρέφη κινδυνεύουν να εμφανίσουν κατάθλιψη, όταν οι μητέρες τους βιώνουν και οι ίδιες κατάθλιψη. Η κατάθλιψη της μητέρας επηρεάζει το συναισθηματικό δεσμό με το παιδί της. Κατά τη διάρκεια των αλληλεπιδράσεων, οι καταθλιπτικές μητέρες παρουσιάζουν μελαγχολικές ή μιμικές εκφράσεις με μικρότερη δραστηριότητα, λιγότερες αποκρίσεις στο βρέφος και μικρότερη ποιοτική συμμετοχή σε παιχνίδια.Τα βρέφη καταθλιπτικών μητέρων εμφανίζουν περισσότερες πιθανότητες για την ανάπτυξη νευροβιολογικών αλλαγών στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο τους και προδιάθεση για την εκδήλωση της διαταραχής στην μετέπειτα ζωή.

 

Τι σημαίνει Κατάθλιψη στην παιδική ηλικία;

 

Είναι αλήθεια ότι είναι δύσκολη η σύνδεση της μελαγχολίας και της δυσθυμία του παιδιού με την καταθλιπτική διαταραχή. Αυτό συχνά συμβαίνει γιατί συσχετίζουμε τις διακυμάνσεις της διάθεσης στα μικρά παιδιά με ανώριμη συμπεριφορά ή φυσιολογικές παλίνδρομες φάσεις. Έτσι λοιπόν υπάρχει ο κίνδυνος να περάσει απαρατήρητη μία σοβαρή γενικευμένη διαταραχή του συναισθήματος.

 

Τα συμπτώματα που θα πρέπει να μας προβληματίσουν στην προσχολική ηλικία είναι:

Η θλίψη, η οξυθυμία, η αδράνεια, η έλλειψη ενδιαφέροντος για παιχνίδι, τα προβλήματα διατροφής και ύπνου, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, τα παιχνίδια που σχετίζονται με το θάνατο, η σωματοποίηση της κατάθλιψης.

 

Συνήθως τα κορίτσια εμφανίζονται πιο αποσυρμένα και σιωπηλά, σε αντίθεση με τα αγόρια που εμφανίζουν πιο επιθετική και διασπαστική συμπεριφορά.

 

Συμπτώματα κατάθλιψης στην παιδική ηλικία:

 

- Τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας το παιδί είναι θλιμμένο, απελπισμένο και κλαίει συχνά.

- Απομάκρυνση από φίλους και δραστηριότητες που το παιδί αντλούσε ικανοποίηση μέχρι πρότινος.

- Αυξημένος εκνευρισμός και ευερεθιστότητα ακόμα και για πιο ασήμαντα ζητήματα.

- Πολλές απουσίες από το σχολείο και έκπτωση στη σχολική επίδοση.

- Διατροφικές διακυμάνσεις με αύξηση ή μείωση της όρεξης.

- Προβλήματα στον ύπνο με αϋπνίες ή πολλές ώρες ύπνου.

- Μιλάει χαμηλόφωνα και δείχνει να βαριέται.

- Συναισθήματα ενοχής ή ανικανότητας, απουσία ενθουσιασμού ή κινήτρου και χαμηλή αυτοεκτίμηση.

- Δυσκολία στην συγκέντρωση, οργάνωση και στην πρωτοβουλία αποφάσεων.

- Παρουσιάζει εκρήξεις θυμού και είναι εριστικό, όχι μόνο με τους γονείς του, αλλά και με τους συνομηλίκους του χωρίς να έχει προηγηθεί κάτι σημαντικό.

- Παράπονα για κεφαλαλγίες και πόνους στο στομάχι.

- Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας.

Μελέτες αποκαλύπτουν ότι τα παιδιά με κατάθλιψη έχουν πέντε φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να αυτοκτονήσουν από τα υπόλοιπα παιδιά. Επίσης, υπολογίζεται πως τα παιδιά που έχουν εμφανίσει κάποιο καταθλιπτικό επεισόδιο, έχουν πιθανότητες γύρω στο 70%, στα επόμενα πέντε χρόνια να εμφανίσουν ένα δεύτερο επεισόδιο.

 

Τι συμβαίνει με την εφηβική κατάθλιψη;

 

Η κατάθλιψη στην εφηβεία εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο στα δύο φύλα. Τα κορίτσια συνήθως έχουν την τάση να αποσύρονται, ενώ τα αγόρια εμφανίζουν παραβατική ή αντικοινωνική συμπεριφορά.

 

Τα βασικά συμπτώματα είναι:

 

- Ευερεθιστότητα και πεσμένο ηθικό. Το πεσμένο ηθικό μπορεί να αποτελεί το μοναδικό σύμπτωμα που εμφανίζει ο έφηβος για βδομάδες, με μια μικρή μεταβολή από τη μία μέρα στην άλλη και μια βελτίωση κατά τις απογευματινές ώρες. Μπορεί να κλαίνε κάθε μέρα. Οι φασαρίες και οι ταραχές που προκαλούν τα αγόρια μπορεί να υποκρύπτει κατάθλιψη.

- Απώλεια ευχαρίστησης και κινήτρου. Παύουν να αντλούν χαρά από την αλληλεπίδραση με τους φίλους τους και οποιαδήποτε δραστηριότητα. Νιώθουν ότι δεν τους γεμίζει τίποτα.

- Διαταραχή όρεξης. Μερικοί έφηβοι έχουν την τάση να καλύπτουν τα συναισθηματικά τους κενά με το φαγητό, χωρίς όμως να το απολαμβάνουν, ενώ κάποιο άλλοι έφηβοι παρουσιάζουν έκπτωση στο φαγητό, χάνοντας βάρος.

- Διαταραχή ύπνου. Συχνά νιώθουν κουρασμένοι παρόλο που μπορεί να έχουν κοιμηθεί αρκετές ώρες. Περνούν πολύ ώρα στο κρεβάτι θέλοντας να κοιμούνται, ώστε να μην σκέφτονται και αισθάνονται τίποτα.

- Κόπωση, απώλεια ενέργειας.

- Χαμηλή αυτοεκτίμηση. Τα κορίτσια εκτιμούν αρνητικά την εμφάνιση τους και την προσωπικότητα τους. Οι έφηβοι νιώθουν ενοχές πως οι ίδιοι ευθύνονται για τα προβλήματα μέσα στην οικογένεια.

- Αδυναμία στη συγκέντρωση. Εμφανίζουν διάσπαση προσοχής, δυσκολεύονται να βάλουν στόχους και να τους υλοποιήσουν, αδυνατούν να ολοκληρώσουν ότι έχουν ξεκινήσει. Έχουν χαμηλή σχολική επίδοση.

- Αυξημένο άγχος.

- Σωματικά ενοχλήματα.

- Σκέψεις και απόπειρες αυτοκτονίας.

 

Είναι σημαντικό να είστε παρατηρητικοί και ενήμεροι σε σχέση με την συμπεριφορά των παιδιών. Απότομες αλλαγές στις διαθέσεις, τάση για απομόνωση, απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, ευερεθιστότητα μπορεί να αποτελούν σημάδια κατάθλιψης. Αν είστε κοντά στα παιδιά σας θα είναι πιο εύκολο να διαπιστώσετε, αν αυτές οι συμπεριφορές αποτελούν μια εντός των πλαισίων αλλαγή που σχετίζεται με την εφηβεία ή όχι.

 

Προτρέψτε το παιδί να παίζει περισσότερο και δημιουργείστε τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε να βρίσκεται σε επαφή με συνομήλικα παιδιά. Παροτρύνετε να συμμετέχει σε αθλητικές και φυσικές δραστηριότητες. Φροντίστε για την υγιεινή διατροφή του. Να υποστηρίζετε κάθε προσπάθειά του και να το επιβραβεύετε συχνά. Βοηθήστε το να εκφράζει τα συναισθήματά του.

 

Σαφώς δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι η επικοινωνία με έναν έφηβο είναι εύκολη υπόθεση. Αυτό όμως προκύπτει από την δυσκολία του γονιού να καταλάβει το παιδί του και ότι ίσως χρειάζεται νέους τρόπους προσέγγισης. Μη φοβάστε να ρωτήσετε το παιδί σας πως αισθάνεται, αλλά μην περιμένετε να σας αφηγηθεί την ημέρα του όπως έκανε σε μικρότερη ηλικία. Μην βιαστείτε να επικρίνετε, αλλά αποδεχτείτε την δική του θέαση των πραγμάτων. Μην εγκαταλείπετε την προσπάθεια με την πρώτη δυσκολία. Οι έφηβοι χρειάζονται χρόνο για να νιώσουν ότι μπορούν να σας εμπιστευτούν και ότι μπορείτε να τους αποδεχθείτε. Πάρτε εξωτερικές πληροφορίες από τα πλαίσια στα οποία εντάσσεται ένας έφηβος, μπορούν να παρέχουν ένα καθρέφτισμα για τυχόν σοβαρές αλλαγές στην συμπεριφορά του. Ο έφηβος έχει ανάγκη από σαφή όρια προκειμένου να νιώσει ασφάλεια. Η σωστή οριοθέτηση μπορεί να βοηθήσει τον έφηβο να νιώσει το γονιό του σταθερό και δυνατό και άρα να μπορέσει να τον εμπιστευτεί. Πάρτε θέση, εάν ο έφηβος εκδηλώνει έντονα συμπτώματα θλίψης ή εκφράζει ιδέες να βλάψει τον εαυτό του, τότε ο γονιός χρειάζεται να πάρει μια ξεκάθαρη θέση, να μιλήσει για τον προβληματισμό του στον έφηβο και να φροντίσει ώστε το παιδί να πάρει βοήθεια από ειδικό ψυχικής υγείας.

 

Ο κάθε άνθρωπος και πολύ περισσότερο ένας έφηβος δεν είναι και δεν λειτουργείν ως μία αποκομμένη και ανεξάρτητη μονάδα. Το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί ένα σύστημα μέσα στο οποίο ο έφηβος καλείται να προσαρμοστεί και να παίξει το δικό του ρόλο. Ο γονιός που βλέπει το παιδί του να δυσκολεύεται είναι χρήσιμο να αναρωτηθεί για το δικό του ρόλο και τη δική του στάση. Σε αυτό μπορεί να βοηθήσει ιδιαίτερα ένας ειδικός ψυχικής υγείας. Συχνά η αναζήτηση βοήθειας και η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση του ζευγαριού των γονέων έχει τη δύναμη να θεραπεύσει την κατάθλιψη του παιδιού. Η αλλαγή των στάσεων, των αντιλήψεων και των συμπεριφορών μέσα στην οικογένεια μέσω οικογενειακών συναντήσεων με ειδικούς ψυχοθεραπευτές είναι καθοριστικής σημασίας. Ένας έφηβος είναι καλά όταν νιώθει ότι ο γονιός του είναι καλά και είναι ανθεκτικός απέναντι στις δικές του ματαιώσεις.