Υπάρχουν πολλές μέθοδοι διαπαιδαγώγησης που με τα χρόνια έχουν δοκιμαστεί σε πολλαπλά διαφορετικά περιβάλλοντα, με παιδιά διαφορετικών προσωπικοτήτων και κλίσεων. Οι μέθοδοι αυτές χωρίζονται σε δύο κυρίως ομάδες: τις θετικές και τις αρνητικές.

 

Οι θετικές αναφέρονται σε αυτές τις πρακτικές οι οποίες επικεντρώνονται στην ανάδειξη των θετικών στοιχείων της προσωπικότητας του παιδιού και στην ενίσχυση των καλών συμπεριφορών της καθημερινότητάς του. Σκοπός των τεχνικών θετικής διαπαιδαγώγησης είναι η οικοδόμηση μιας προσωπικότητας με αυτοπεποίθηση. Το παιδί κατανοεί τα επιτεύγματά και τα θετικά στοιχεία του χαρακτήρα του και ανταμείβεται γι’ αυτά, με αποτέλεσμα να ενθαρρύνεται η περεταίρω ανάπτυξή τους.

 

Ως αρνητικές μέθοδοι διαπαιδαγώγησης ονομάζουμε αυτές οι οποίες επικεντρώνονται στην αποφυγή των κακών πράξεων του παιδιού, συνήθως μέσα από τιμωρητικές πρακτικές (Προσοχή! Σε καμία περίπτωση δεν μιλάμε για σωματική ή ψυχολογική βία). Σκοπός των αρνητικών τρόπων διαπαιδαγώγησης είναι η κατανόηση των συνεπειών των κακών πράξεων του παιδιού και η σύνδεσή τους με τις συνέπειες, ώστε το παιδί να έρθει προ των ευθυνών του. Επειδή οι αρνητικοί τρόποι διαπαιδαγώγησης μπορούν να ρίξουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού και επειδή του μαθαίνουν απλά τι να μην κάνει, αντί του τι να κάνει, προτείνεται να αξιοποιούνται στο ελάχιστο και να αντικατασταθούν με θετικούς.

 

 

Ενθάρρυνση

 

Η πιο απλή και ταυτοχρόνως πιο αποτελεσματική τακτική για τη σωστή διαπαιδαγώγηση των παιδιών είναι η ενθάρρυνση. Με τον όρο ενθάρρυνση εννοούμε τη συστηματική στήριξη των παιδιών, μέσω συνεχών και στοχευμένων προτροπών για τα επιτεύγματά τους και την προσπάθεια που κάνουν την εκάστοτε στιγμή. Η ενθάρρυνση μπορεί να έχει δύο μορφές: λεκτική και μη λεκτική. Σε λεκτικό επίπεδο, ένα «μπράβο», «συνέχισε την προσπάθεια», «τι καλά τα καταφέρνεις» κτλ είναι αρκετό για να τονώσει την αυτοπεποίθηση του παιδιού την στιγμή που κάνει την προσπάθειά του. Σε μη λεκτικό επίπεδο, ένα χάδι, ένα χαμόγελο, ένα στοργικό χτύπημα στην πλάτη, μια ματιά αγάπης είναι εξίσου αρκετά για να λάβει το παιδί το μήνυμα ότι ο γονιός έχει εκτιμήσει την προσπάθεια του παιδιού.

 

Αξιοποιώντας τόσο λεκτικές όσο και μη λεκτικές τεχνικές ενθάρρυνσης περνάμε το μήνυμα ότι ως γονείς έχουμε αντιληφθεί την προσπάθεια που έχει καταβάλει το παιδί στο παρελθόν και το παρόν και το ενθαρρύνουμε να τη συνεχίσει και στο μέλλον. Επιπλέον, τονώνεται η αυτοπεποίθηση του παιδιού και το βοηθούμε να αναγνωρίσει τα θετικά στοιχεία του και να καλλιεργήσει τα ταλέντα του.

 

Με το να δίνουμε στο παιδί την προσοχή μας όταν κάνει κάτι καλό και επιθυμητό και όχι μόνο όταν μας δημιουργεί πρόβλημα, του μαθαίνουμε το πώς να συμπεριφέρεται και όχι μόνο το πώς να μην συμπεριφέρεται όπως γίνεται στο παράδειγμα της τιμωρίας που θα αναλυθεί παρακάτω. Η έμφαση της διαπαιδαγώγησης σε αυτή την περίπτωση δίνεται στα θετικά στοιχεία του παιδιού και όχι απλά στην αποφυγή των κακών συμπεριφορών του.

 

 

Θετική Ενίσχυση

 

Μια ακόμη απλή και αποτελεσματική τεχνική είναι αυτή της θετικής ενίσχυσης, η οποία βασίζεται σε μια πολύ απλή αρχή μάθησης: όταν μια πράξη ακολουθείται από ένα θετικό ερέθισμα, τότε τείνουμε να την επαναλαμβάνουμε. Μέσα στα πλαίσια της διαπαιδαγώγησης, αυτή η αρχή μπορεί να εφαρμοστεί με έναν συστηματικό τρόπο ώστε να ενισχυθούν οι θετικές πράξεις του παιδιού και σε βάθος χρόνου να δούμε μόνιμα αποτελέσματα στη συμπεριφορά και την προσωπικότητά του.

 

Ο τρόπος με τον οποίο μπορούμε να αξιοποιήσουμε την θετική ενίσχυση είναι απλός: συναποφασίζουμε με το παιδί ένα σύστημα κανόνων συμπεριφοράς, σύμφωνα με το οποίο το παιδί γνωρίζει πως αν κάνει μια επιθυμητή συμπεριφορά (π.χ. θα μαζέψει το δωμάτιό του) θα λάβει μια συγκεκριμένη ανταμοιβή που του αρέσει (π.χ. βόλτα στο πάρκο). Η συμπεριφορά-στόχος μπορεί να είναι είτε βραχυχρόνια (συμμάζεμα δωματίου) ή μακροχρόνια (να μην μαλώσει με το αδερφάκι του για μια ολόκληρη εβδομάδα). Η ανταμοιβή μπορεί να έχει πολλές μορφές: υλικές ή μη υλικές. Αν και μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της θετικής ενίσχυσης και της ενθάρρυνσης, είναι ότι στην πρώτη περίπτωση το παιδί γνωρίζει εκ των προτέρων την ανταμοιβή που θα λάβει για μια πράξη (στοχευμένη-προκαθορισμένη ανταμοιβή), ενώ στη δεύτερη, ο γονιός ενισχύει την προσπάθεια του παιδιού μέσα από μικρά, απλά πράγματα στην καθημερινότητά του (μη στοχευμένη – μη προκαθορισμένη ενίσχυση). Σημαντικό στοιχείο στη θετική ενίσχυση είναι η δέσμευση του γονέα για παράδοση της ανταμοιβής όταν επιτευχθεί ο στόχος από πλευράς του παιδιού.

 

 

Τιμωρία

 

Η τιμωρία είναι μία από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες παιδαγωγικές τακτικές, η οποία βεβαίως χρησιμοποιούνταν ακόμη πιο συχνά στο παρελθόν. Σκοπός της τιμωρίας είναι η εισαγωγή μιας αρνητικής συνέπειας μετά από μια μη επιθυμητή συμπεριφορά του παιδιού. Οι συνέπειες μιας κακής πράξης μπορεί να είναι είτε φυσικές, είτε λογικές. Παράδειγμα φυσικής συνέπειας είναι ένα χτυπημένο γόνατο όταν ένα παιδί σκαρφαλώνει σε ένα δέντρο ή το κάψιμο του χεριού όταν το παιδί ανοίξει έναν αναμμένο φούρνο. Μια λογική συνέπεια είναι όταν το παιδί θα στερηθεί ένα παιχνίδι γιατί δεν έκανε τα μαθήματά του ή όταν θα χάσει μια επίσκεψη στο λούνα παρκ επειδή έσπασε ένα τζάμι στο σπίτι του.

 

Σε καμία περίπτωση η τιμωρία δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με σωματική ή ψυχολογική βία, καθώς αυτές οι τιμωρίες το μόνο που καταφέρνουν είναι να πληγώνουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού, δίχως να του προσφέρουν κάποια χρήσιμη γνώση για το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται. Αντίθετα, πιο χρήσιμες τιμωρητικές μέθοδοι είναι η στέρηση ενός ευχάριστου ερεθίσματος (π.χ. παιχνίδι, εκδρομή, γλυκό) ή/και η σύνδεση της τιμωρίας με τις συνέπειες της πράξης (π.χ. η τιμωρία επειδή χτύπησες το αδερφάκι σου είναι μεταξύ άλλων να το παρηγορήσεις ή επειδή το δωμάτιό σου είναι ακατάστατο, βοήθησέ με να το συμμαζέψω). Όπως και να έχει, η τιμωρία δεν πρέπει να προτιμάται σε σχέση με την θετική ενίσχυση και όταν γίνεται η χρήση της, θα πρέπει να μην γίνεται υπέρμετρα, αλλά μέσα στα πλαίσια των κανόνων οριοθέτησης.

 

 

Πως να χρησιμοποιώ τις παιδαγωγικές μεθόδους;

 

Τόσο οι θετικές τεχνικές όσο και οι αρνητικές, πρέπει να χρησιμοποιούνται με φειδώ. Εάν ένα παιδί παίρνει συνεχώς ανταμοιβή χωρίς να έχει κάνει προσπάθεια ή έχει επιτύχει μικρούς ή μεγάλους στόχους ή εάν ένα παιδί τιμωρείται συνεχώς, τότε απλά οι τεχνικές έχουν ακυρωθεί. Η ισορροπημένη χρήση των μεθόδων αυτών είναι πολύ σημαντική. Το μυστικό της επιτυχίας είναι ο ορισμός ενός σαφούς και προγραμματισμένου συστήματος αμοιβών και τιμωριών, με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έμφαση στις θετικές τεχνικές και λιγότερο στις αρνητικές. Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να έχει συναποφασιστεί με το παιδί και να του έχουν γίνει σαφείς όλοι οι κανόνες, οι οποίοι θα πρέπει να είναι απλοί, σύντομοι και ξεκάθαροι για το παιδί. Αφού συμφωνηθούν οι κανόνες και το σύστημα αμοιβών/τιμωριών αυτό θα πρέπει να τηρείται πάντοτε από τον γονέα και οι ενισχύσεις ή οι τιμωρίες να δίνονται πάντοτε εντός ενός λογικού χρονικού πλαισίου από την καλή ή κακή πράξη αντίστοιχα.

 

 

Οι γονείς θα πρέπει να κρατούν μια κοινή στάση απέναντι στην εφαρμογή των κανόνων. Εάν το παιδί παίρνει διττά μηνύματα, μπερδεύεται ή προσπαθεί να κάνει «συμμαχία» με το γονιό που θα είναι «καλός» μαζί του, εκμηδενίζοντας την όποια προσπάθεια έχει γίνει. Τέλος, ο πιο σημαντικός παράγοντας επιτυχίας στην διαπαιδαγώγηση του παιδιού σας είναι να έχετε στο νου ότι η προσπάθειά σας θα πρέπει να είναι μακροχρόνια και να έχει συνέπεια και συνέχεια. Μην περιμένετε ότι θα δείτε αποτελέσματα άμεσα και γρήγορα.

 

 

Κάνοντας Υποδείξεις

 

Η συστηματική και σωστή εφαρμογή των κανόνων που αναφέραμε προηγουμένως δεν είναι εύκολη υπόθεση. Τίποτε δεν μπορεί να λειτουργήσει στον «αυτόματο πιλότο» και πολλές φορές χρειάζεται παρέμβαση από τους γονείς για να γίνουν οι κατάλληλες υποδείξεις στα παιδιά. Ορισμένοι γονείς εκφράζουν απορία σχετικά με το πώς πρέπει να μιλήσουν στα παιδιά ώστε να γίνουν κατανοητοί οι κανόνες και να ακολουθηθούν αποτελεσματικά.

 

Στην 3η και τελευταία ενότητα του μικρού αυτού βιβλίου θα παρουσιάσουμε μερικές πολύ βασικές και πρακτικές συμβουλές που θα φανούν χρήσιμες στους γονείς που δυσκολεύονται να αντιδράσουν όταν τα παιδιά τους είναι αντιδραστικά ή δείχνουν να παραβαίνουν την συμφωνία καλής διαγωγής που έχει γίνει.

 

Εάν το παιδί σας αντιδράει σαν να μην σας ακούει, μπορείτε να το πιάσετε όχι με δύναμη αλλά σταθερά από τους ώμους ή τα χέρια του, να σκύψετε στο επίπεδό του και να το κοιτάξετε στα μάτια, επαναλαμβάνοντας με σταθερή και πιο έντονη φωνή –δίχως τσιρίδες ή φωνές που παραπέμπουν σε καυγά- αυτό το οποίο πρέπει να κάνει αυτή τη στιγμή. Η βλεμματική επαφή διευκολύνει την επικοινωνία και τονίζει την σοβαρότητα της εντολής που δίνετε, ενώ κρατώντας σταθερά το παιδί από τους ώμους του εστιάζετε την προσοχή πάνω σας, απομακρύνοντάς της ταυτόχρονα από ότι έκανε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Το ύψωμα της φωνής –και όχι οι φωνές- δηλώνουν ότι ο γονιός έχει τον έλεγχο της κατάστασης και ότι ζητάει κάτι που το εννοεί. Προσέξτε τον τόνο της φωνής σας, καθώς στον τόνο της φωνής αποτυπώνεται ξεκάθαρα η συναισθηματική μας κατάσταση.

 

Σιγουρευτείτε ότι η εντολή που δίνετε στο παιδί σας γίνεται κατανοητή από το ίδιο. Προσπαθήστε να είστε σύντομοι και σαφείς και μη διστάσετε να επαναλάβετε την εντολή αρκετές φορές αν χρειαστεί, με διαφορετικά λόγια εάν το παιδί δείχνει να μην καταλαβαίνει.

 

Πολλές φορές τα παιδιά δεν υπακούν σε μια εντολή γιατί πολύ απλά υπάρχει πρόβλημα κατανόησης του τι ακριβώς αναμένεται να κάνουν. Χρησιμοποιείστε λίγες και σύντομες προτάσεις, ενώ επιλέξτε λεξιλόγιο που είναι οικείο στο παιδί σας, ανάλογα με την ηλικία του. Μη διστάσετε να επαναλάβετε μια πρόταση πολλές φορές έως ότου γίνει κατανοητή από το παιδί σας. Η συγκεκριμένη τεχνική είναι από τις πιο δύσκολες στην εφαρμογή της, καθώς δυστυχώς αρκετοί γονείς χάνουν την ψυχραιμία τους γρήγορα και είτε απλά αναιρούν την εντολή (π.χ. μαζεύουν οι ίδιοι τα παιχνίδια από το πάτωμα), είτε απλά αντιλαμβάνονται την έλλειψη κατανόησης ως απειθαρχία και αρχίζουν τις φωνές.

 

Εάν το παιδί σας αντιμιλάει, φωνάζει, σας βρίζει ή σας απειλεί προσπαθήστε να αγνοήσετε τις προκλήσεις του, γιατί εάν αντιδράσετε σε αυτές θα του δώσετε την προσοχή που ζητάει ή θα μπείτε σε μια άσκοπη κόντρα μαζί του. Εάν αντί να του βάλετε και εσείς τις φωνές, απλά το βάλετε σε μια γωνιά για λίγα λεπτά και το επαναλάβετε αυτό όσες φορές χρειαστεί, το παιδί θα πάρει το μήνυμα ότι με τις φωνές του δεν κερδίζει τίποτε απολύτως.

 

Δώστε την προσοχή στο παιδί σας αφού αυτό ηρεμήσει και είναι έτοιμο να ακούσει αυτά που έχετε να συζητήσετε μαζί του. Δεν έχει κανένα νόημα να προσπαθήσετε να του μιλήσετε ενώ αυτό είναι ακόμη στη φάση της αντίδρασης και του ξεσπάσματος.

 

Επιπλέον, μη ξεχνάτε ότι ακόμη και σε στιγμές κρίσης και διαφωνίας με το παιδί σας, εσείς παραμένετε ένα βασικό πρότυπο συμπεριφοράς. Εάν χάσετε την ψυχραιμία σας και προσπαθήσετε να επιβληθείτε και εσείς με φωνές, το παιδί μαθαίνει ότι με το να βάζει τις φωνές είναι μια πολύ καλή τεχνική για να επιβάλει και το ίδιο τα δικά του θέλω. Επι της ουσίας δηλαδή οι δικές σας φωνές και ο εκνευρισμός δίνουν ζωή στον φαύλο κύκλο της έντασης με το παιδί.

 

Γενικά, οι κανόνες που έχουμε αποφασίσει ή/και οι εντολές που δίνονται στο παιδί θα πρέπει να ξεκαθαρίζουν στο παιδί το ποια είναι η επιθυμητή συμπεριφορά και όχι μόνο στο ποια είναι η ανεπιθύμητη.

 

Εάν μένουμε μόνο στο «μην είσαι έτσι...» ή «μη κάνεις αυτό...», το παιδί εισπράττει μόνο το μήνυμα πως αυτά που κάνει είναι μη επιθυμητά και πως το ίδιο είναι ανίκανο να συμπεριφερθεί σωστά, με αποτέλεσμα να ρίχνουμε την αυτοπεποίθησή του. Ταυτόχρονα, οι απαγορεύσεις δημιουργούν ένα τεράστιο ερωτηματικό στο παιδί: «Δεν μου επιτρέπεται να κάνω αυτό, αλλά τι μου επιτρέπεται να κάνω;» Αντίθετα, εάν του δώσουμε κατευθυντήριες γραμμές λέγοντας του πως πρέπει να συμπεριφέρεται, ξεκαθαρίζουμε στο μυαλό του τι εννοούμε όταν λέμε πως πρέπει να είναι «καλό παιδί» και ξέρει ποιον δρόμο πρέπει να ακολουθήσει, ενώ ταυτόχρονα –επειδή ακριβώς συμπεριφέρεται σωστά- τονώνουμε και την αυτοπεποίθησή του.

 

Επιπλέον, τόσο οι απαγορεύσεις, όσο και οι προτροπές θα πρέπει να συνοδεύονται με απλές, σύντομες εξηγήσεις που απαντούν στο απλό ερώτημα: «Γιατί πρέπει να συμπεριφερθείς/να μην συμπεριφερθείς έτσι;».

 

Οι γονείς θα πρέπει να έχουν μια προαποφασισμένη και κοινή γραμμή απέναντι στην ανατροφή του παιδιού τους. Εάν ο ένας γονέας επιβραβεύει το παιδί και ο άλλος σχολιάσει «μη τον καλομαθαίνεις...», αυτόματα ακυρώνει την όποια προσπάθεια διαπαιδαγώγησης γίνεται εκείνη τη στιγμή. Όταν αυτό επαναλαμβάνεται τακτικά, το παιδί θα μπερδευτεί σε σχέση με το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε και με το πότε και πως εφαρμόζονται οι κανόνες που έχουμε αποφασίσει στο σπίτι.

 

Ακόμη και εάν διαφωνείτε με μια απόφαση που έχει πάρει ο/η σύντροφός σας μια δεδομένη στιγμή που είναι μπροστά το παιδί, προσπαθήστε να πνίξετε τη διαφωνία σας και να το συζητήσετε αργότερα μαζί του/της και να διορθώσετε την κοινή σας γραμμή στο μέλλον.

 

Όταν υπάρχει –έστω και φαινομενική- διαφωνία των γονιών είναι αναπόφευκτο ο ένας από τους δύο να παίρνει τον ρόλο του «καλού» και ο άλλος του «κακού» μπροστά στο παιδί, με αποτέλεσμα το παιδί να δημιουργεί άτυπες συμμαχίες με τον γονιό που τείνει να ακυρώνει τους μη ευχάριστους κανόνες που καλείται να ακολουθήσει το παιδί και ταυτόχρονα να δημιουργείται ένταση με τον άλλο γονιό.

 

Όσα αναφέραμε σε αυτό το μικρό βιβλίο για τους τρόπους διαπαιδαγώγησης σαφώς και είναι πολύ λίγα και δεν καλύπτουν όλα τα θέματα που απασχολούν τους γονείς σε σχέση με την ανατροφή των παιδιών τους. Θέλω να πιστεύω όμως ότι οι πρακτικές συμβουλές που παρουσιάσαμε, καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα θεμάτων και ερωτημάτων γύρω από το θέμα. Ευελπιστώ πως τα όσα διαβάσατε, θα γίνουν μια χρήσιμη μαγιά για τη δική σας προσωπική συνταγή διαπαιδαγώγησης του παιδιού σας.

 

Όλοι οι γονείς θέλουν το καλύτερο για τα παιδιά τους. Πρέπει να βασιστείτε σε αυτή την καλή θέλησή σας ώστε να αυτοδιορθώνεστε συνεχώς και να αναθεωρείτε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζετε τα προβλήματα που εμφανίζονται στη συμπεριφορά του παιδιού σας. Να θυμάστε ότι δεν υπάρχει ο τέλειος γονιός και τα λάθη είναι αναμενόμενα. Αυτό που έχει σημασία είναι ο εντοπισμός και η διόρθωσή τους, λαμβάνοντας πάντα υπόψη την προσωπικότητά σας, την προσωπικότητα του παιδιού και το πρόβλημα που αντιμετωπίζετε.

 

Κάνοντας υπομονή και έχοντας στο νου πως η ανατροφή των παιδιών είναι ένας αγώνας μαραθώνιου ανώμαλου δρόμου και όχι ένα σπριντ 100 μέτρων, θα καταφέρετε να επιτύχετε τον τελικό σας στόχο: ένα ισορροπημένο και ψυχολογικά υγιές παιδί για το οποίο θα είστε υπερήφανοι.

 

Ο τελικός στόχος αξίζει τον αγώνα!