Ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν (Giorgio Agamben), κορυφαίος Ιταλός φιλόσοφος και διεθνούς κύρους στοχαστής, έγραψε για την παγκόσμια πανδημία, που υφίσταται ο πλανήτης, ότι «Ο φόβος της επιδημίας ευνοεί την εκδήλωση πανικού και στο όνομα της ασφάλειας γίνονται αποδεκτά μέτρα τα οποία περιορίζουν δραματικά την ελευθερία δικαιολογώντας έτσι την κατάσταση εξαίρεσης. Θα έλεγε κανείς ότι αφού εξαντλήθηκε η τρομοκρατία ως δικαιολογία για την επιβολή έκτακτων μέτρων, η επινόηση μιας επιδημίας μπορεί να παρέχει την ιδανική δικαιολογία προκειμένου αυτά τα μέτρα να επεκταθούν πέρα από κάθε όριο. Η κατάσταση φόβου που, τα τελευταία χρόνια, έχει εμφανώς κυριαρχήσει στη συνείδηση των ατόμων και η οποία μεταφράζεται σε μια πραγματική ανάγκη για καταστάσεις συλλογικού πανικού, για την επίτευξη των οποίων η επιδημία προσφέρει, για πολλοστή φορά, την ιδανική πρόφαση. Ετσι, σε έναν διεστραμμένο φαύλο κύκλο, η περιστολή της ελευθερίας που έχει επιβληθεί από τις κυβερνήσεις γίνεται αποδεκτή στο όνομα της επιθυμίας για ασφάλεια, που έχει καλλιεργηθεί από τις ίδιες τις κυβερνήσεις και οι οποίες τώρα παρεμβαίνουν για να ικανοποιήσουν την ανάγκη που οι ίδιες δημιούργησαν».

 

 

Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

Η καθημερινότητα των ενηλίκων και των παιδιών αλλάζει, τα ερωτήματα σε σχέση με τον νέο ιό είναι πολλά, ενώ στο γενικό πληθυσμό η συναισθηματική ένταση και το άγχος αυξάνονται.

Τα παιδιά και οι έφηβοι δεν έχουν την επαρκή γνωστική και συναισθηματική ικανότητα να φιλτράρουν, να κατανοήσουν συζητήσεις, σχόλια, αφηγήσεις των ενηλίκων ή ακόμη και των συνομηλίκων τους, των Μ.Μ.Ε. και τις πληροφορίες μέσω κοινωνικών δικτύων.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, συχνά να δημιουργούν με τη φαντασία τους μια διαστρεβλωμένη πραγματικότητα των γεγονότων. Μέσα σ` αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος του γονιού θα είναι να χτίσει μία γέφυρα επικοινωνίας με το παιδί, συμβάλλοντας έτσι στο απαραίτητο «φιλτράρισμα» που χρειάζεται εκείνο στην είδηση μίας πανδημίας για την πρόληψη ενός ενδεχόμενου ψυχικού τραύματος. Στόχος είναι μέσα από την επικοινωνία και τη συναισθηματική σύνδεση γονέα-παιδιού να δημιουργηθεί η κατάλληλη ατμόσφαιρα και να δοθεί χώρος στο παιδί να εκφράσει στο δικό του χρόνο τις απορίες και τα συναισθήματά του σχετικά με το τι πραγματικά συμβαίνει ή και ενδέχεται να συμβεί.

Η ψυχοσυναισθηματική προσέγγιση του γονιού στην κρίση, θα βοηθήσει το παιδί/έφηβο να εσωτερικεύσει ένα απειλητικό για τη ζωή του γεγονός, όπως μια πανδημία. Οι ενήλικες, έφηβοι και τα παιδιά έρχονται αντιμέτωποι με το φόβο της αρρώστιας, της απώλειας και του θανάτου (πυροδότηση άγχους θανάτου) τόσο για τους ίδιους όσο και για τα αγαπημένα τους πρόσωπα.

Καθοριστικής σημασίας εδώ είναι η ψυχοσυναισθηματική προσέγγιση του γονιού που καλείται να επεξεργαστεί, να διαχειριστεί τα δύσκολα μεν αλλά φυσιολογικά δε συναισθήματά του, όπως αυτά της ανασφάλειας, της έλλειψης ελέγχου για τη σωματική ακεραιότητά του ή και τη ζωή του από την απειλή του νέου ιού.

Καλό είναι ο γονιός ως πρόσωπο με το οποίο το παιδί νιώθει συναισθηματική ασφάλεια να το ενημερώσει με ψυχραιμία, υπομονή, σαφήνεια, αγάπη και ενσυναίσθηση, χωρίς να μειώσει άθελά του τα συναισθήματα του παιδιού λέγοντάς του «μην υπερβάλλεις, μην ανησυχείς, μη φοβάσαι». Αντίθετα, ο γονιός θα πρέπει να στηρίξει το παιδί / έφηβο ακούγοντάς με προσοχή και απαντώντας στις ερωτήσεις του, με σαφήνεια, απλό τρόπο και κυρίως με κατανόηση και αποδοχή για να το βοηθήσει να αισθανθεί στοργή, εμπιστοσύνη και εσωτερική ασφάλεια και ανακούφιση από το άγχος. Οι πληροφορίες που μπορούμε να μοιραστούμε με το παιδί εξαρτώνται κυρίως από το αναπτυξιακό του επίπεδο, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τη συναισθηματική του ετοιμότητα και ικανότητα κατανόησης σε σχέση με την ηλικία του.

Το παιδί, κυρίως προσχολικής αλλά και σχολικής ηλικίας, καλό είναι να μη γίνεται δέκτης των ειδήσεων από την τηλεόραση ή το διαδίκτυο. Ο γονέας θα ήταν σκόπιμο να μην αναφέρει στο παιδί λεπτομέρειες σχετικά με την πανδημία, που θα του προκαλέσουν μεγαλύτερη αναστάτωση και φόβο. Φυσικά, μπορεί να αναφέρει στο παιδί τον λόγο (με απλά λόγια) για τον οποίο το ίδιο, όπως και τα υπόλοιπα παιδιά, δεν πηγαίνει στο σχολείο και δεν μπορούν να βγουν για βόλτα, καθώς και να το εφησυχάσει πως σύντομα θα ξανασυναντήσει τους φίλους του, πως δεν χρειάζεται να ανησυχεί και πως στην ασφάλεια του σπιτιού και υπό την φροντίδα του γονέα του όλα θα πάνε καλά, υπενθυμίζοντάς του, τους βασικούς κανόνες υγιεινής.

Οι έφηβοι γνωστικά έχουν ήδη αρχίσει να αναπτύσσουν τη λογική σκέψη, παρόλα αυτά, συναισθηματικά παραμένουν ακόμη ευάλωτοι και χρειάζονται πάντα απλόχερα τη διαθεσιμότητα και υποστήριξη του γονέα. Η επικοινωνία γονέα-εφήβου με την αμοιβαία ανταλλαγή συναισθημάτων και απόψεων μέσα σε ένα κλίμα συζήτησης θα βοηθήσει τον έφηβο να νοηματοδοτήσει, να εκφράσει το συναίσθημά του και να αποσαφηνίσει κάποια εύλογα ερωτήματα που αφορούν στην εξάπλωση του νέου ιού, διαδικασία που μπορεί να είναι ιδιαίτερα ανακουφιστική για τον ίδιο.

Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό ο γονιός να καθησυχάσει το παιδί / έφηβο στην κατεύθυνση ότι η εμφάνιση του νέου ιού είναι ένα σπάνιο γεγονός που δεν προκαλεί σοβαρές επιπλοκές στην υγεία στο μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων. Να το διαβεβαιώσει ότι οι γονείς του, το σχολείο, τα νοσοκομεία, ο κρατικός μηχανισμός ενώνονται για την ασφάλεια, την σωματική και ψυχική ακεραιότητά του.

 

 

Οι γονείς που αισθάνονται μια παρατεταμένη θλίψη, ένταση και άγχος που μπορεί να επηρεάσουν την οικογενειακή και επαγγελματική λειτουργικότητά τους θα πρέπει να συμβουλευτούν έναν ψυχολόγο για να διαχειριστούν τα δύσκολα συναισθήματά που δημιουργεί ή επιτείνει η συνθήκη πανδημίας του νέου κοροναϊού.

Πρόκειται για μία πρωτόγνωρη κατάσταση που περνάει όλη η υφήλιος, και κατά συνέπεια και τα μικρά παιδιά. Ο νέος αυτός ιός έχει εισβάλλει στην ζωή μας, στην καθημερινότητά μας, χωρίς να γνωρίζουμε – ακόμα τουλάχιστον – που θα οδηγήσει και πώς και πότε θα περιοριστεί. Το μόνο σίγουρο είναι πως η ανησυχία αυτή χρειάζεται και λογική αντιμετώπιση, όπως και υπακοή σε βασικούς κανόνες υγιεινής που θα μας προστατέψουν. Και οι μεγαλύτεροι μπορούμε να το καταλάβουμε, οι μικρότεροι όμως; Τα παιδιά που εισπράττουν όλη αυτή την ανησυχία;

 

 

Πώς θα μιλήσω στο παιδί μου; Τι πρέπει να του πω;

Πρώτα από όλα, μην προσπαθήσετε να κρύψετε από τα μικρά σας τι συμβαίνει – εκτός και αν είναι πολύ μικρά, εφόσον το βιώνουν και τα ίδια. Πότε άλλοτε έκλεισαν τα σχολεία σε καιρό μαθημάτων για τόσες μέρες; Μην υποτιμάμε λοιπόν τη νοημοσύνη τους, καθώς αν δεν τους μιλήσετε εσείς να ξέρετε πως αν δεν γνωρίσουν ήδη, θα φροντίσουν να μάθουν από άλλες πηγές και ίσως «ρουφήξουν» και περισσότερη ανησυχία και πανικό, βλέποντας πως οι γονείς-θεοί τους κρύβουν την αλήθεια.

 

Μιλήστε τους για τον ιό:

Εξηγήστε τους με απλά λογάκια και χωρίς φανφάρες και τρομοκρατία τι ακριβώς είναι και ποιους ανθρώπους επηρεάζει κυρίως. Υπάρχουν και βιντεάκια επίσης ήδη στο διαδίκτυο που μπορείτε να τα παρακολουθήσετε μαζί και απευθύνονται σε παιδιά.

 

Μιλήστε τους για την εξάπλωση του ιού και τους τρόπους προφύλαξης:

Όπως και εσείς, έτσι και τα παιδιά σας θα θέλουν να «ελέγξουν» τη κατάσταση και να μάθουν πως μπορούν να αμυνθούν προστατεύοντας τον εαυτό τους, αλλά ενδεχομένως και μεγαλύτερους ανθρώπους, παππού και γιαγιά, θείους μεγαλύτερης ηλικίας ή άτομα που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Δεν χρειάζεται να τα τρομάξετε, αναφέροντας ακριβώς ποιος ανήκει που, μπορείτε και επιβάλλεται όμως να τους εξηγήσετε πως στους παππούδες που είναι μεγαλύτερης 

 

 

ηλικίας, το σώμα τους δεν λειτουργεί όπως ενός νεότερου ανθρώπου, και για αυτό χρειάζεται να τους προστατεύσουμε μη συναντώντας τους για λίγο διάστημα. Φυσικά, η επαφή με αυτούς μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας ή βιντεοκλήσεων, είναι κάτι που ενδείκνυται.

Επαναλάβετε και κάντε πρόβα στους κανόνες υγιεινής μαζί. Πλύντε τα χέρια σας, δείξτε του πώς να μάθει να καλύπτει το στόμα του όταν βήχει ή φτερνίζεται, να αποφύγει να πιάσει το πρόσωπό του, τι σαπούνια θα χρησιμοποιήσει, ποια μαντηλάκια, οινόπνευμα, κλπ., πως θα προφυλαχθεί γενικότερα. Μπορείτε να το κάνετε και σαν παιχνίδι για να «γράψει» ακόμα καλύτερα μέσα του.

 

Και αν κάποιος από εσάς αρρωστήσει;

Εξηγήστε τους πως δεν είναι τόσο επικίνδυνος ο ιός και πως θα γίνετε καλά, εφόσον η υγεία σας σε γενικές γραμμές δεν έχει προβλήματα. Κατά τα άλλα, ισχύουν οι κανόνες διαλόγου που έχουμε αναφέρει και σε άλλες περιπτώσεις που ένα παιδί χρειάζεται να ενημερωθεί, όπως ότι μιλάμε με απλά λόγια, δεν προσπαθούμε να το εντυπωσιάσουμε ή να το τρομάξουμε, λέμε αλήθειες, αν δεν γνωρίζουμε την απάντηση σε μία πιθανή ερώτηση λέμε, πως θα ενημερωθούμε και μετά θα απαντήσουμε, κλπ. Καλό είναι επίσης, να δούμε τι γνωρίζει και το ίδιο και αν χρειάζεται να ανακατασκευάσουμε κάποιες από τις πληροφορίες που έχει. Τέλος, σημασία χρειάζεται να δώσουμε και στο πως νιώθει και το ίδιο, τι σκέψεις και συναισθήματα περνούν από το μυαλό και την καρδούλα του.

 

Μπορεί να επηρεαστεί η ψυχολογία τους από αυτό τον «εγκλεισμό»;

Τα παιδιά προσαρμόζονται εύκολα σε καταστάσεις, για την ακρίβεια, πολύ πιο εύκολα από όλους μας. Από εσάς εξαρτάται όμως αν θα κάνετε την κατάσταση πιο εύκολη ή δύσκολη, ανάλογα με τη δική σας στάση και αντιμετώπιση. Μην ξεχνάτε πως τα παιδιά έχουν πολύ ευαίσθητες κεραίες και αντιλαμβάνονται αυτό που εσείς ίσως θέλετε να κρύψετε: την ανησυχία σας, τον προβληματισμό σας. Αν τους έχετε μιλήσει όπως προαναφέρθηκε παραπάνω, τότε δεν θα υπάρξουν σημάδια στην παιδική ψυχή. Αν όμως τα τρομάξετε και τα βάλετε σε κατάσταση πανικού, τότε θα βιώσουν και αυτά συνθήκες κρίσης που είναι πιθανό να τα επηρεάσουν.

Ήδη μέσα από έρευνα που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο, διαπιστώθηκε πως άνθρωποι που βρίσκονται σε καραντίνα είναι πιθανό να παρουσιάσουν διαταραχή μετατραυματικού στρες, σύγχυση και θυμό αλλά και να είναι ευάλωτοι και σε άλλα τραυματικά γεγονότα. 

 

 

 

Όλη αυτή η κατάσταση μπορεί να πυροδοτηθεί από τη αντίδραση στα αγχογόνα ερεθίσματα, το φόβο της μόλυνσης, το στίγμα αν κάποιος έχει ήδη μολυνθεί αλλά και την ανία που βιώνει κάποιος που είχε μάθει να είναι πιο δραστήριος και τώρα χρειάζεται να αλλάξει τις συνήθειές του. Βέβαια, το ότι συγκεντρώνεται όλη η οικογένεια μαζί, μπορούμε να το θεωρήσουμε θετικό, καθώς υπάρχει στήριξη ανάμεσα στα μέλη της αλλά και συντροφικές στιγμές. Σημαντικό είναι λοιπόν να μην υποκύψετε στην έντονη ανησυχία, σε ακραίες σκέψεις, σε μικροβιοφοβίες – όσο είναι δυνατόν – γιατί αυτή θα είναι η εικόνα που θα περάσετε στο παιδί σας δημιουργώντας του επίσης φοβίες και ψυχικά τραύματα. Δεν πανικοβάλλομαι λοιπόν αλλά μαθαίνω να διαχειρίζομαι την κατάσταση μαζί με τα παιδί μου. Ακόμα και αν το παιδί σας ή κάποιος άλλος από εσάς έχει ήδη τον ιό, θα του φερθείτε όπως και σε όλες τις άλλες περιπτώσεις που αρρωσταίνει, χωρίς να δραματοποιείτε την κατάσταση.

Τέλος, μην ξεχάσετε να βάλετε κανόνες για τις μέρες που τα σχολεία θα είναι κλειστά. Κανόνες που το παιδί θα ακολουθήσει, ώστε όταν όλη αυτή η κατάσταση αντιμετωπιστεί και γυρίσουμε στην καθημερινότητα, το παιδί σας να μην δυσκολευτεί να ενταχθεί παρουσιάζοντας άλλου είδους προβλήματα. Στους κανόνες αυτούς, εννοείται πως θα εντάξετε και λίγο διάβασμα – ανάλογα την ηλικία του – αλλά και δραστηριότητες άλλου τύπου, αν για παράδειγμα έχετε κήπο, μπορείτε να παίξετε μαζί του έξω με την μπάλα, αν όχι, υπάρχουν παιχνίδια που μπορείτε να παίξετε μεταξύ σας στο εσωτερικό του σπιτιού, πχ. επιτραπέζια, να κάνετε χειροτεχνίες, ζωγραφική, καραόκε, να φτιάξετε βιντεοταινίες, να ασχοληθείτε με την φωτογραφία, κλπ. Το πρόγραμμα είναι απαραίτητο, όπως και η χαλάρωση, διαφορετικά, ο «εγκλεισμός» αυτός θα είναι αρκετά βασανιστικός για όλους μέσα στο σπίτι. Προσέξτε επίσης την διατροφή, γιατί εύκολα μπορείτε να κάνετε ατασθαλίες μένοντας μέσα. Αν μάλιστα ασχοληθείτε περισσότερο μαζί τους τώρα που θα είστε και πιο πολλές ώρες μαζί, θα κάνετε αυτόν τον «εγκλεισμό» μία ευχάριστη διαδικασία και θα ωφεληθείτε όλοι σας!

 

Καθώς η πανδημία του κορωνοϊού εξαπλώνεται και επηρεάζει την κατάσταση της παγκόσμιας υγείας και οικονομίας σε ένα πρωτόγνωρο βαθμό, ζούμε μια περίοδο με μεγάλη αβεβαιότητα που δημιουργεί έντονο άγχος σε πολλούς από εμάς. Τι μπορούμε να κάνουμε  για να υποστηρίξουμε την ψυχική και σωματική υγεία μας αυτή την περίοδο; Πρακτικές συμβουλές για να πορευθούμε με περισσότερη ψυχραιμία, κατανόηση και σύνεση σε αυτές τις δύσκολες στιγμές.

 

 

 

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

 

Αποδεχόμαστε τα συναισθήματά μας

Είναι πολύ φυσιολογικό αυτή την περίοδο να νιώθουμε έντονα δυσάρεστα συναισθήματα - άγχος, φόβο, απελπισία, απαισιοδοξία ή εκνευρισμό, μπορεί να αμφιταλαντευόμαστε στα άκρα ή να νιώθουμε απομονωμένοι ή μουδιασμένοι. Σύμφωνα με έρευνες, όσο περισσότερο αντιστεκόμαστε 

και παλεύουμε να διώξουμε μακριά αυτό που μας δυσκολεύει, τόσο αυτό μεγαλώνει και αποκτά μεγαλύτερη δύναμη πάνω μας. Αντίθετα, έχουμε την επιλογή να επιτρέψουμε στο άγχος και τη δυσκολία να υπάρχουν – είναι εξάλλου μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας μας. Όταν νιώθουμε τα κύματα της αγωνίας και του φόβου να μας κατακλύζουν, βοηθά να τα αναγνωρίσουμε, να τα ονοματίσουμε νοερά, χωρίς να τα κρίνουμε και να τα μοιραστούμε αν θέλουμε ή αν μπορούμε με κάποιον άλλον. 

Ο Ελβετός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Carl Jung έχει πει για το παράδοξο της αποδοχής “Ό,τι πολεμάμε, δυναμώνει”. Είναι πράγματι μια δύσκολη περίοδος και αντί να παλεύουμε, να αντιστεκόμαστε σε όλα αυτά που νιώθουμε, μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε με αποδοχή.

Μπορούμε επίσης να θυμηθούμε ότι κάθε τι που νιώθουμε είναι περαστικό και εφήμερο. Ακόμη και αυτό που σήμερα μας είναι τόσο δύσκολο, μετά από κάποιο χρόνο είναι σίγουρο ότι θα μεταμορφωθεί, θα αλλάξει.

 

Ηρεμούμε το νευρικό σύστημα με απλές ασκήσεις mindfulness

Αφιερώνουμε έμπρακτα καθημερινά χρόνο για να υποστηρίξουμε το νευρικό μας σύστημα ώστε να μπορεί να διαχειριστεί με μεγαλύτερη ψυχραιμία τη δυσκολία των περιστάσεων. Τι σημαίνει όμως αυτό και πώς το κάνουμε; Ακούμε ότι είναι σημαντικό να ηρεμήσουμε αλλά δεν ξέρουμε πώς. Εάν δεν έχουμε ήδη μια καθιερωμένη πρακτική διαλογισμού mindfulness, μπορούμε να ξεκινήσουμε με μερικές απλές πρακτικές:

 

1. Διαφραγματική Αναπνοή

Ξαπλωμένοι ιδανικά ανάσκελα ή εναλλακτικά καθισμένοι σε μια καρέκλα, με τα μάτια κλειστά αν μας είναι άνετο, ή ελαφρώς ανοιχτά, ακουμπάμε τις παλάμες κάτω από τα πλευρά, λίγο πιο πάνω από τον αφαλό. Αναπνέουμε από τη μύτη κατευθύνοντας τον αέρα στην κοιλιακή χώρα, νιώθοντας