Η Γονεϊκή Αποξένωση είναι παιδική κακοποίηση και μπορεί εύστοχα να οριστεί ως μία κατάσταση, όπου ο αποξενωτής γονέας «διαβάλλει, δημιουργεί ψευδείς αναμνήσεις, υποσκάπτει, συκοφαντεί ασύστολα τον αποξενωμένο γονέα, προκειμένου να κάνει το παιδί του να τον μισήσει.

 

Ο όρος "Γονεϊκή Αποξένωση", ήταν και πιθανότατα παραμένει, άγνωστη για τους περισσότερους. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, είναι ένα ουσιαστικό πρόβλημα, πασίγνωστο και υπαρκτό στη ζωή εκατομμυρίων οικογενειών που το βιώνουν.

Η Γονεϊκή Αποξένωση είναι παιδική κακοποίηση και μπορεί εύστοχα να οριστεί ως μία κατάσταση, όπου ο αποξενωτής γονέας «διαβάλλει, δημιουργεί ψευδείς αναμνήσεις, υποσκάπτει, συκοφαντεί ασύστολα τον αποξενωμένο γονέα, προκειμένου να κάνει το παιδί του να τον μισήσει».

 

 

Και συνεχίζεται υποστηρίζοντας ότι η Γονεϊκή Αποξένωση είναι παραβατική συμπεριφορά και εκφράζεται αρχικά μέσω της άμεσης ή έμμεσης παρεμπόδισης επικοινωνίας του «στοχοποιημένου γονέα» (targeted parent). Δεν σταματάει όμως εκεί.

Στην πράξη το αποξενωμένο παιδί, όχι απλά χάνει την επικοινωνία με το στοχοποιημένο γονέα, αλλά βαθμιαία αναπτύσσει με «υποβολιμότητα», την οποία προκαλεί ο αποξενωτής γονέας, αρνητικά συναισθήματα για τον «στοχοποιημένο γονέα» δίχως να υπάρχει αιτία και με τελικό στόχο του αποξενωτή γονέα τη διαγραφή του στοχοποιημένου/αποξενωμένου γονέα από την ίδια τη συνείδηση του παιδιού (erased parent).

 

 

Τότε προκαλείται το λεγόμενο σύνδρομο των «ψευδών αναμνήσεων», όπου μέσω της διακοπής της επικοινωνίας, καθώς και λοιπών πρακτικών αποξένωσης, «σβήνουν» οι εικόνες του αποξενωμένου γονέα και αντικαθίστανται από την ψευδή εικόνα που περνάει ο αποξενωτής γονέας.

 

 

Τα παιδιά καθίστανται «όμηροι» του αποξενωτή γονέα και προέκταση του εις βάρος του αποξενωμένου, παρά πάσα λογική σεβασμού της παιδικής ψυχής. Η Γονεϊκή Αποξένωση είναι εξελικτική συμπεριφορά και σκόπιμο είναι να προληφθεί και να περισταλεί στο αρχικό στάδιο.

 

 

Το Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης (Parental Alienation Syndrome - PAS) είναι ένας όρος που αρχικά δημιούργησε ο Richard A. Gardner στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Όμως η Γονεϊκή Αποξένωση δεν πρέπει να συγχέεται με αυτό, καθώς είναι η πράξη και το σύνδρομο αυτής το αποτέλεσμα.

 

 

Στη γονεϊκή πραγματικότητα το ζητούμενο είναι η αντιμετώπιση της πράξης της Γονεϊκής Αποξένωσης, η οποία είναι απολύτως νοσηρή και απαράδεκτη κατάσταση. Συχνά συνυπάρχει με σύστοιχες διαταραχές όπως το «Malicious Parent Syndrome». Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) το Μάιο του 2019, αποδέχθηκε την ένταξη της Γονεϊκής Αποξένωσης στην τρέχουσα έκδοση ICD-11 στον Κωδικό QE.52 Problem Caregiver-Child Relationship.

 

 

Το σύνδρομο της γονικής αποξένωσης λοιπόν, αποδίδεται στην μετάθεση της επιθετικότητας, που συνεπάγεται ένα συγκρουσιακό διαζύγιο, στα παιδιά και σε έναν συνδυασμό του «Συνδρόμου της Στοκχόλμης» (το παιδί αισθάνεται όμηρος της/του μητέρας/πατέρα και υιοθετεί τις συμπεριφορές που του υπαγορεύει, για να μην αντιμετωπίσει την οργή της/του) και του φαινομένου των «Ψευδών Αναμνήσεων» (σύμφωνα με το οποίο η εικόνα του απόντος πατέρα/μητέρας σταδιακά αλλοιώνεται και αντικαθίσταται από μνήμες, που σπάνια αντιστοιχούν στην πραγματικότητα). Μητέρες ή πατέρες που μισούν τον/την πρώην σύζυγο και χρησιμοποιούν τα παιδιά ως όπλο εναντίον του/της, που προσπαθούν να του/της αποσπάσουν περιουσιακά στοιχεία, που είναι κτητικές/οι και διεκδικούν όλη την αγάπη των παιδιών, που θέλουν να διαγράψουν την προηγούμενη ζωή τους, για να κάνουν μια ανεμπόδιστη νέα αρχή,που εξακολουθούν να τον/την ζηλεύουν, που βρίσκουν νέο/α σύντροφο, ενδεχομένως να υιοθετούν συμπεριφορές, που οδηγούν στο σύνδρομο αυτό. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το σύνδρομο αυτό αποτελεί συναισθηματικό βιασμό για το παιδί και οι γονείς, που το υποκινούν πρέπει να παρακολουθήσουν οικογενειακή θεραπεία.

 

 

Το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης αναγνωρίζεται από συμπεριφορές, όπως: Ξαφνικές δικαιολογίες των παιδιών, ώστε να ακυρώσουν τη συνάντηση με τον/την πατέρα/μητέρα, άρνηση να λάβουν δώρα ή χρήματα από αυτόν/αυτήν, απροθυμία να δουν πρόσωπα της οικογένειας του πατέρα ή της μητέρας, επισκέψεις της μητέρας ή του πατέρα σε μέρη που συχνάζουν τα παιδιά και απαγόρευση στους υπευθύνους να επιτρέπουν την πρόσβαση του πατέρα ή της μητέρας σε αυτά, απομάκρυνση της μητέρας ή του πατέρα από τον τόπο εργασίας και διαμονής του πατέρα ή της μητέρας κλπ. Συμπτώματα όπως άγχος, νευρικότητα, κατάθλιψη, αδιαφορία προς τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια, εχθρότητα, απέχθεια, άρνηση για τηλεφωνική ή άλλη επαφή, φόβο να εκδηλώσει τα συναισθήματά του μπροστά στον γονέα από τον οποίο εξαρτάται με δικαστική απόφαση. Ο Dr. Douglass διαχωρίζει την Γονική Αποξένωση που επικεντρώνεται στη συμπεριφορά των γονέων από το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης το οποίο εστιάζεται στην κατάσταση και συμπεριφορά του παιδιού από την αδικαιολόγητη εκστρατεία συκοφάντησης-δυσφήμισης του άλλου γονέα. 

 

 

Σε κάθε περίπτωση η απώλεια του παιδιού από το γονέα που χάνει την κηδεμονία αποτελεί περίοδο πένθους και συναισθηματικά μπορεί να αντιστοιχεί στο συμβολικό θάνατο του παιδιού. Το να στρέφει ένας γονέας το παιδί εναντίον του άλλου γονέα είναι σαν να το στρέφει κατά του ίδιου του εαυτού. Τα παιδιά που εκτίθενται σε τέτοιες τοξικές γονεϊκές συμπεριφορές παρουσιάζουν περισσότερα συναισθηματικά προβλήματα σε σχέση με εκείνα του γενικού πληθυσμού.

 

 

Τα αποτελέσματα κλινικών ερευνών δείχνουν ότι οι ανήλικοι που βιώνουν εμπειρίες γονεϊκής αποξένωσης υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση και ψυχοσωματικές διαταραχές. Φαίνεται να εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες στην έκφραση του συναισθήματος, αλλά και πολλές ιδιαιτερότητες στον τρόπο πρόσληψης και ανάλυσης των πληροφοριών. Επίσης παρουσιάζουν προβλήματα στην σύναψη υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς χαρακτηρίζονται από επιθετικότητα, έλλειψη ενσυναίσθησης και ανοχής απέναντι στους άλλους, από τους οποίους όμως έχουν υπέρμετρες προσδοκίες. Μακροχρόνια υποφέρουν από κατάθλιψη καθώς δεν είχαν την δυνατότητα να θρηνήσουν για την «απώλεια» του αποξενωμένου γονέα, από τα συναισθήματα τύψεων και ενοχών για τη συμπεριφορά τους καθώς και από τα προβλήματα στην ανάπτυξη της αίσθησης της ταυτότητας. Συνειδητοποιωντας την αλήθεια και την άδικη στάση τους, συχνά στρέφονται κατά του άλλου γονέα τον οποίο και κατηγορούν ως υπεύθυνο της απώλειας. Όπως ισχυρίζονται οι ερευνητές Johnston, Walters and Friedlander, (2001) κάποια παιδιά που βίωσαν την αποξένωση από τον ένα γονέα προσπαθούν στην ενήλικη ζωή τους να αποκαταστήσουν τη σχέση και να κερδίσουν τον χαμένο χρόνο. Σε πανελλήνια έρευνα των Παπάνης, Ρουμελιώτου, Νάτσου (2006) διαπιστώθηκε ότι το 'σύνδρομο' αυτό έχει κάνει αισθητή την παρουσία του και στην Ελλάδα, δεδομένου ότι ο νόμος πριμοδοτεί τη μητέρα στην ανάληψη της κηδεμονίας των παιδιών. Η συχνότητά του μάλιστα αυξάνεται, όσο τα δικαστήρια λαμβάνουν ολοένα και περισσότερο υπόψη τη γνώμη των παιδιών κατά την εκδίκαση της επιμέλειας. Δεν λείπουν ωστόσο και οι περιπτώσεις που ο πατέρας αποξενώνει τα παιδιά από τη μητέρα ή που ο νόμος πριμοδοτεί τον πατέρα για την ανάληψη της κηδεμονίας των παιδιών. Πολλά από τα παιδιά των χωρισμένων γονιών θεωρούν ότι η απόφαση να αποπέμψουν συναισθηματικά τον πατέρα ή την μητέρα είναι απόρροια της δικής τους αυτόνομης βούλησης, ανεπηρέαστης από την επίδραση της/του μητέρας/πατέρα. Μάλιστα μερικές/οι μητέρες/πατέρες διατρανώνουν σθεναρά ότι οι ίδιες/οι προτρέπουν τα παιδιά τους να διατηρήσουν επικοινωνία με τον πατέρα/μητέρα. Κι όμως, οι πράξεις τους επιβεβαιώνουν το αντίθετο, με αποτέλεσμα να δίνουν σχιζοειδή μηνύματα στα υπό την κηδεμονία τέκνα τους. 

 

 

Το παιδί που διατείνεται ότι έχει εν πλήρει συνειδήσει αρνηθεί τον πατέρα/μητέρα, συνήθως αγνοεί την ασυνείδητη του επιθυμία να απαλλάξει τη μητέρα/πατέρα από κάθε ευθύνη, να την/τον προφυλάξει από την αρνητική κοινωνική κριτική και ενδεχομένως, μέσω μιας περίεργης υπερ-αναπλήρωσης, να μετουσιώσει σε προστατευτικότητα την οργή που αισθάνεται γι' αυτήν/ον, εξαιτίας της απόφασής της να χωρίσει τον/την πατέρα/μητέρα του.

 

 

Το 2002, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνώρισε το Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης (Parental Alienation Syndrome * P.A.S.) σε μια Διεθνή Διάσκεψη. Η Banotti η οποία είναι διαμεσολαβητής για τις διεθνείς απαγωγές παιδιών γράφει στην έκθεσή της ότι αυτό το φαινόμενο αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ως πρόβλημα των παιδιών στα οποία δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στον ένα ή στον άλλο γονέα. Ο γονέας που έχει την επιμέλεια φροντίζει να αποξενώσει τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια από τα παιδιά του και αυτή η πρακτική είναι δυστυχώς πολύ συνηθισμένη και έχει καταστροφικές συνέπειες για το παιδί. Είναι σημαντικό οι δικαστικές αρχές και οι κοινωνικοί λειτουργοί που αναλαμβάνουν παιδιά σε αυτή την κατάσταση να γνωρίζουν ότι υπάρχουν τέτοιες συμπεριφορές και δεν πρέπει να κάνουν διακρίσεις κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πρόσβαση και τα δικαιώματα επίσκεψης. Σε πέντε πολιτείες των Η.Π.Α., αναγνωρίσθηκε η 24η Απριλίου κάθε έτους ως ημέρα γονικής αποξένωσης (parental alienation). Πλείστα άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες την διετία 2005-2007 αναφέρονται στο σύνδρομο αυτό και στην Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των αποξενωμένων παιδιών στην Ελλάδα ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιάδες και είναι ο υψηλότερος τόσο σε ποσοστά όσο και σε απόλυτους αριθμούς σε όλο τον κόσμο. Σε τέσσερις Πολιτείες των ΗΠΑ καθώς και σε άλλες χώρες, έχει αναγνωριστεί επίσημα και μάλιστα αναφέρεται σε δικαστικές αποφάσεις της Γαλλίας, Καναδά, Ολλανδίας, κτλ για να εξηγηθεί η άρνηση του παιδιού να συναναστραφεί με τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια.

 

 

Είναι επιβεβλημένη η ανάγκη να γίνουν έρευνες για το σύνδρομο αυτό. Να αναπτυχθούν ψυχομετρικά εργαλεία για τη μέτρηση του. Ακόμη να αναγνωριστεί ως σύνδρομο και να λαμβάνεται υπόψη στις δικαστικές αποφάσεις επιμέλειας και κηδεμονίας παιδιών μετά από το διαζύγιο. Να παρθούν μέτρα που να αναγκάζουν τους δύο γονείς σε υποχρεωτική ψυχολογική/ψυχιατρική εξέταση από κρατικούς λειτουργούς ψυχικής υγείας προτού δοθεί η επιμέλεια/κηδεμονία. Κανένα παιδί δεν αξίζει να βιώνει την γονική αποξένωση. Οφείλουμε σαν κοινωνία να ευαισθητοποιηθούμε.