Είναι γνωστό πως υπάρχουν διάφορες μορφές βίας με πιο συχνές τη σωματική και τη σεξουαλική κακοποίηση. Η βία ορίζεται ως εξής: οποιαδήποτε παράνομη πράξη, παράλειψη ή συμπεριφορά με την οποία προκαλείται άμεσα σωματική, σεξουαλική ή ψυχική βλάβη σε οποιοδήποτε άτομο από άλλο άτομο ή ομάδα ατόμων και περιλαμβάνει και τη βία που ασκείται με σκοπό την επίτευξη σεξουαλικής επαφής χωρίς τη συγκατάθεση του θύματος, καθώς επίσης και τον περιορισμό της ελευθερίας του. Μια μορφή της βίας είναι και η ψυχολογική. Όσον αφορά στα παιδιά η ψυχολογική βία αναφέρεται στο σύνολο συγκεκριμένων συμπεριφορών ενός γονέα προς το παιδί του αλλά μπορεί να αφορά και στη συμπεριφορά κάποιου άλλου προσώπου που συμμετέχει στην ανατροφή και στην ανάπτυξή του. Μάλιστα η ψυχολογική βία στα παιδιά μπορεί κάποιες φορές να έχει μακροπρόθεσμα μεγαλύτερο αρνητικό αντίκτυπο σε σχέση με τη σωματική και τη σεξουαλική κακοποίηση, καθώς επηρεάζει τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους, την ποιότητα των διαπροσωπικών τους σχέσεων και γενικότερα την εξέλιξη της ψυχικής τους υγείας ως ενήλικες. Η ψυχολογική βία στα παιδιά εκτός από τους γονείς μπορεί να εκδηλωθεί από τη γιαγιά και τον παππού, τους καθηγητές, συμμαθητές ή ομάδες παιδιών-συμμορίες στον χώρο του σχολείου ή και σε εξωσχολικούς χώρους όπου κινείται το παιδί, τα μεγαλύτερα αδέρφια και άτομα που αναλαμβάνουν επί πληρωμή τη φροντίδα των παιδιών, όταν οι γονείς απουσιάζουν από το σπίτι. Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι ακριβώς είναι η ψυχολογική βία απέναντι στα παιδιά ας δούμε παρακάτω ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα της αντίστοιχης κακοποίησης: • Αρνητική κριτική και σύγκριση με άλλα παιδιά (π.χ. “ο Γιώργος τα πάει περίφημα στο σχολείο, ενώ οι δικοί σου βαθμοί πιάνουν πάτο μόνιμα”). Οι έντονοι διαπληκτισμοί μεταξύ των γονέων που περιλαμβάνουν ύβρεις και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς ενώπιον των παιδιών. Η εργαλειοποίηση του παιδιού από τον ένα γονέα εναντίον του άλλου με στόχο τον δηλητηριασμό του γονεϊκού δεσμού. • Η τιμωρία χωρίς αυτή να ακολουθείται από κάποια λογική εξήγηση. • Ο έντονος τόνος της φωνής και οι υστερίες. • Η γελοιοποίηση και τα κοροϊδευτικά σχόλια απέναντι στα παιδιά. • Η συμπεριφορά απαξίωσης (π.χ. “δεν περιμένω από σένα ποτέ να κάνεις κάτι σωστά”). • Η περιφρόνηση (π.χ. “από πότε τολμάς να έχεις άποψη εσύ”). • Ο χλευασμός για τα συναισθήματά του (π.χ. “γιατί κλαψουρίζεις, τα μωρά μόνο κάνουν έτσι”). Τα διπλά μηνύματα (π.χ. “βγες με τους φίλους σου αφού εμένα δε με λογαριάζεις που θα μείνω μόνη μου”). • Η απομόνωση. • Η παρεμπόδιση της επικοινωνίας με έναν γονέα σε περίπτωση διαζυγίου και τα αρνητικά σχόλια και οι κατηγορίες για τον γονέα που δεν είναι παρών στη ζωή του παιδιού. • Η στέρηση της τροφής. • Οι ακραίες τιμωρίες (π.χ. το κλείσιμο του παιδιού σε ένα σκοτεινό δωμάτιο). • Η παραμέληση των αναγκών του (π.χ. η άρνηση της αγκαλιάς). • Οι προσβολές για το φύλο του παιδιού (π.χ. “τι άντρας είσαι εσύ που ακούς τέτοια μουσική και φοράς σκουλαρίκια”). Η ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να σημαδέψει σημαντικά ένα παιδί, να τραυματίσει σε βάθος την ευάλωτη και αθώα ψυχή του και να προκαλέσει κατ’ επέκταση ορισμένες από τις ακόλουθες συνέπειες: • Δυσκολίες συγκέντρωσης και χαμηλή σχολική επίδοση. • Διαταραχές ύπνου και συχνούς εφιάλτες. • Διατροφικές διαταραχές (ψυχογενή βουλιμία ή ανορεξία). • Κατάθλιψη και αυξημένο άγχος. • Χαμηλή αυτοεκτίμηση. • Παραβατική και βίαιη συμπεριφορά. • Τάσεις αυτοκαταστροφής και αυτοτραυματισμού. Χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών. Καταθλιπτική διαταραχή. Αυτοκτονικό ιδεασμό. Ανάπτυξη μελλοντικής διαταραχής της προσωπικότητας. Αξίζει να τονίσουμε πως η ψυχολογική κακοποίηση αναφέρεται στο σύνολο των συμπεριφορών που αναφέρθηκαν παραπάνω και όχι σε μεμονωμένα περιστατικά που μπορεί να συμβούν σε κάθε οικογένεια όταν οι γονείς είναι κάποια στιγμή ιδιαίτερα φορτισμένοι συναισθηματικά. Τα παιδιά που κακοποιούνται συναισθηματικά και βιώνουν την παραμέληση, αντιμετωπίζουν παρόμοια και ενίοτε χειρότερα προβλήματα ψυχικής υγείας σε σχέση με τα παιδιά που κακοποιούνται σωματικά ή σεξουαλικά. Ωστόσο, η ψυχολογική κακοποίηση σπάνια συμπεριλαμβάνεται στα προγράμματα πρόληψης ή στη θεραπεία των θυμάτων, σύμφωνα με μια νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε από την Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία. “Με δεδομένο τον επιπολασμό της παιδικής ψυχολογικής κακοποίησης και τη σοβαρότητα της βλάβης που επιφέρει στα νεαρά θύματα, θα πρέπει να βρίσκεται στη πρώτη γραμμή της ψυχικής υγείας και της εκπαίδευσης των κοινωνικών υπηρεσιών”, υποστηρίζει ο επικεφαλής της μελέτης Joseph Spinazzola, Διδάκτωρ του Κέντρου Τραύματος στο Brookline της Μασαχουσέτης. Το άρθρο  δημοσιεύεται στο ειδικό online τεύχος της Αμερικάνικης Ψυχολογικής Εταιρείας με τίτλο:  Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τη βάση δεδομένων του Εθνικού Δικτύου Παιδικού Τραυματικού Στρες, για να αναλύσουν τα δεδομένα από 5.616 νέους με ιστορικό 1 ή περισσότερων από τους 3 τύπους κακοποίησης: ψυχολογική κακοποίηση (συναισθηματική κακοποίηση και παραμέληση), σωματική και σεξουαλική κακοποίηση. Η πλειονότητα (62%) είχε ιστορικό ψυχολογικής κακοποίησης ενώ  περίπου το 24% όλων των περιστατικών αφορούσε αποκλειστικά ψυχολογική κακοποίηση, με κύρια χαρακτηριστικά σύμφωνα με την μελέτη τον εκφοβισμό, τις προσβολές, τον εξευτελισμό, τις απειλές, τις υπερβολικές απαιτήσεις, την αποφυγή και την απομόνωση. Τα παιδιά που είχαν υποστεί ψυχολογική κακοποίηση υπέφεραν από άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, συμπτώματα μετατραυματικού στρες και αυτοκτονικότητα  στον ίδιο, και σε μερικές περιπτώσεις,  σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με  παιδιά που έχουν βιώσει σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση. Μεταξύ των 3 τύπων της κακοποίησης, η ψυχολογική κακοποίηση παρουσίασε την υψηλότερη θετική συσχέτιση με την κατάθλιψη, τη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, την κοινωνική φοβία, τα προβλήματα προσκόλλησης και την κατάχρηση ουσιών. Σύμφωνα με την μελέτη, η ψυχολογική κακοποίηση που συνέβη παράλληλα με σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση, συσχετίστηκε με πολύ πιο σοβαρές και εκτεταμένες αρνητικές εκβάσεις συγκριτικά με τις αντίστοιχες σε παιδιά που υπέστησαν σεξουαλική και σωματική κακοποίηση αλλά όχι ψυχολογική. Επιπλέον, η σεξουαλική και σωματική κακοποίηση θα έπρεπε να συμβούν ταυτόχρονα, προκειμένου έχουν τα ίδια αρνητικά αποτελέσματα με την ψυχολογική κακοποίηση από μόνη της, σε θέματα σχολείου, προβλημάτων προσκόλλησης και αυτό-τραυματικών συμπεριφορών. “Οι επαγγελματίες στις υπηρεσίες παιδικής προστασίας ενδεχομένως να έχουν δυσκολότερο έργο να αναγνωρίσουν και να τεκμηριώσουν τη συναισθηματική παραμέληση και κακοποίηση, καθώς δεν υπάρχουν φυσικά τραύματα. Επίσης, η ψυχολογική κακοποίηση δεν θεωρείται σοβαρό κοινωνικό ταμπού, όπως η παιδική σωματική και ψυχολογική κακοποίηση. Χρειαζόμαστε πρωτοβουλίες ευαισθητοποίησης του κοινού προκειμένου να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να κατανοήσουν πόσο επιβλαβής είναι η ψυχολογική κακοποίηση για τα παιδιά και τους εφήβους,” υποστηρίζει ο Spinazzola. Περίπου 3 εκατομμύρια παιδία στις ΗΠΑ βιώνουν κάποια μορφή κακοποίησης κάθε χρόνο, κυρίως από κάποιον γονέα, μέλος της οικογένειας ή άλλον ενήλικα που έχει αναλάβει τη φροντίδα του παιδιού. Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία το 2012 προσδιόρισε τη ψυχολογική κακοποίηση ως  “την πιο δύσκολη και διαδεδομένη μορφή παιδικής κακοποίησης και παραμέλησης”. Στην παρούσα μελέτη, 42% του δείγματος ήταν αγόρια ενώ  38% ήταν λευκοί, 21% Αφρο – Αμερικανοί, 30% Ισπανόφωνοι, 7% άλλης φυλής και ιθαγένειας  και 4% άγνωστο. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μεταξύ 2004 – 2010 με την Μέση Ηλικία των παιδιών, κατά την έναρξη της συλλογής των δεδομένων, να είναι 10 με 12 έτη.  Οι ερευνητές πήραν συνέντευξη από τα παιδιά, τα οποία απάντησαν επίσης και σε ερωτηματολόγια για τον προσδιορισμό των συμπεριφορικών συμπτωμάτων και των τραυματικών γεγονότων που βίωσαν. Επιπρόσθετα, οι φροντιστές απάντησαν σε ένα ερωτηματολόγιο με 113 ερωτήσεις αναφορικά με τη συμπεριφορά του παιδιού. Διάφορες πηγές, συμπεριλαμβανομένων των κλινικών εκθέσεων, παρείχαν το τραυματικό ιστορικό κάθε παιδιού που αναφερόταν στην ύπαρξη ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης. Και επειδή ως γνωστό δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές για ιδανικούς γονείς, όταν κάνουν κάποιο λάθος χειρισμό μπορούν να το παραδεχτούν, να ζητήσουν συγνώμη από το παιδί, να συζητήσουν μαζί του και να προσπαθήσουν να του εξηγήσουν τους λόγους που φέρθηκαν άσχημα και να του δείξουν πως ειλικρινά μετάνιωσαν με μια μεγάλη αγκαλιά γεμάτη στοργή, αγάπη και αποδοχή. Οι συγκρούσεις και οι διαφορές ανάμεσα στα παδιά και στους γονείς είναι αναπόφευκτες, το σημαντικό είναι ωστόσο να καταλήγουν σε συμμαχία και όχι σε πόλεμο.