Είναι αλήθεια ότι τα παιδιά εκτέθηκαν σε μια ιδιαίτερα στρεσογόνο περίοδο με την πανδημία. Μια περίοδο που επηρέασε σαφέστατα και πολύ βαθιά και τη δική τους ζωή. Δεν είναι λοιπόν παράλογο να έχουν αποκτήσει πιο ευαίσθητες «κεραίες» για το τι συμβαίνει γύρω τους. 

«Τα παιδιά έχουν πρόσβαση στην πληροφορία ανάλογα με την ηλικία τους και ανάλογα πάλι με την ηλικία τους ανησυχούν, ρωτάνε και κατανοούν». Όλοι αυτοί οι παράγοντες πρέπει να είναι ο δικός μας «μπούσουλας» για το πώς θα χειριστούμε το ευαίσθητο θέμα του πολέμου. 

Ποια πληροφορία για τον πόλεμο να δώσουμε ανάλογα με την ηλικία

«Ο βασικός κανόνας για όλες τις ηλικίες είναι: όχι στην υπερβολική πληροφόρηση, όχι στον καταιγισμό εικόνων. Όχι στην υπερβολική απόκρυψη που οδηγεί στην αποστείρωση των παιδιών. Ναι στην καθησύχασή τους». Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας δεν έρχονται συνήθως σε επαφή με την πληροφορία, αν δεν τους τη δώσουμε εμείς. Τα παιδιά του Δημοτικού, όμως, και σίγουρα του Γυμνασίου και του Λυκείου αποκλείεται να μην μάθουν ό,τι συμβαίνει. Είτε από συμμαθητές, είτε από συζητήσεις δασκάλων, είτε από τα social media, είτε από το ίδιο τους το σπίτι. Δεν πάμε δηλαδή να εξηγήσουμε σε ένα παιδί του νηπιαγωγείου που δεν μας ρώτησε τι συμβαίνει με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Απαντάμε όμως στις ερωτήσεις ενός 8χρονου παιδιού με όσο πιο απλό και απλοϊκό τρόπο μπορούμε. Στα παιδιά του Δημοτικού δίνουμε λίγες πληροφορίες, χωρίς λεπτομέρειες, και προσπαθούμε να απαντήσουμε στις απορίες τους με τρόπο καθησυχαστικό. 

Τι μπορούμε, δηλαδή, να τους πούμε; 
«Δυστυχώς υπάρχουν πόλεμοι ακόμη και στις μέρες μας και άδικες πράξεις. Εμείς όμως δεν κινδυνεύουμε. Είμαστε μακριά. Θέλω να μου λες ό,τι νιώθεις κάθε φορά που το νιώθεις». Αν ένα παιδί μεγαλύτερης ηλικίας υποκινήσει την κουβέντα, θα πρέπει να φροντίσουμε να προφυλάξουμε το μικρότερο αδελφάκι του. Μπορούμε να εξηγήσουμε στο μεγαλύτερο παιδί ότι καλό είναι να μιλάμε μόνο «εμείς οι μεγάλοι» μεταξύ μας, διότι ο μικρός αδελφός του δεν καταλαβαίνει τα πάντα και ίσως φοβηθεί. 

Είναι σημαντικό επίσης: 

 

• Ιδανικά η τηλεόραση να μην είναι ανοιχτή στα δελτία των ειδήσεων ή να μην είναι ανοιχτή πολλές ώρες. 
• Οι γονείς να φιλτράρουν την είδηση και να τη δίνουν οι ίδιοι στα παιδιά. 
• Οι γονείς να επιλέγουν ποιο μέσο θα παρακολουθούν και να έχουν μια συγκεκριμένη ώρα που παρακολουθούν ειδήσεις. 
• Οι σχετικές συζητήσεις να μην γίνονται πριν από την ώρα του ύπνου, διότι θα αναστατώσουν πιο πολύ τα παιδιά. 

«Με τους εφήβους μπορούμε να κουβεντιάσουμε πιο ανοιχτά, καθώς εκείνοι βρίσκονται σε φάση που αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη, άρα και οι ερωτήσεις τους θα είναι σίγουρα περισσότερες και πιο ουσιαστικές».  Μπορεί τα παιδιά να μας ρωτούν πράγματα που δεν γνωρίζουμε ή που δεν είμαστε σε θέση να απαντήσουμε. «Θα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Να τους εξηγήσουμε ότι δεν τα γνωρίζουμε όλα, όμως έχουμε μια πληροφόρηση και κάποιες γνώσεις που μας επιτρέπουν να βγάζουμε αυτά τα συμπεράσματα», «Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε γιατί ένα παιδί ρωτάει αυτό που ρωτάει. Και εκεί να δώσουμε έμφαση. Να προσπαθήσουμε να εκμαιεύσουμε τι το απασχολεί πίσω από τις ερωτήσεις του. Αν διαπιστώσουμε ότι κρύβεται μια αγωνία, εμείς αυτή την αγωνία θα πρέπει να καθησυχάσουμε». Στόχος λοιπόν των γονιών είναι να εντοπίσουν και να καθησυχάσουν την όποια αγωνία του παιδιού. Να διασφαλίσουν την ηρεμία του και να του προσφέρουν στήριξη. Εκτός από τη συζήτηση, είναι καλό να διασφαλίσουμε μια ρουτίνα στην καθημερινότητα, διότι τα παιδιά μέσα σε αυτή νιώθουν ασφάλεια. Αν δουν ότι όλα συνεχίζονται όπως πριν, σιγά σιγά θα ξεχαστούν, αφού τα παιδιά ξεχνιούνται εύκολα. «Αν δούμε ότι ένα παιδί αγχώνεται ή χάνει την πίστη του στο δίκαιο, εμείς πρέπει να του προσφέρουμε χαρά και φροντίδα, να κάνουμε μαζί κάποια ευχάριστη δραστηριότητα και να το στηρίξουμε με τα λόγια μας. Κάποιες φορές, ίσως είναι σκόπιμο να το συζητήσουμε και με τον δάσκαλο, εφόσον και άλλα παιδιά έχουν παρόμοιες ανησυχίες, για να γίνει μια ομαδική κουβέντα», αναφέρει η ίδια. Αν δούμε ότι ένα παιδί ζορίζεται πολύ, σε σημείο που να μην κοιμάται καλά, να μην μπορεί να συγκεντρωθεί καθόλου ή να έχουν επηρεαστεί οι διατροφικές του συνήθειες, καλό είναι να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό. Είναι βαριά και δύσκολα τα όσα αντιμετωπίζουμε το τελευταίο διάστημα και πιθανότατα έχουν φέρει στην επιφάνεια δικούς μας φόβους. Είναι μάταιο και πολλές φορές χειρότερο να προσπαθήσουμε να τους κρύψουμε. Τα παιδιά εισπράττουν την αγωνία μας μέσα από μη λεκτικά μηνύματα και μεγαλύτεροι φόβοι γεννιούνται μέσα τους. «Το να είμαστε εμείς οι γονείς ήρεμοι, να έχουμε επεξεργαστεί τις δικές μας αγωνίες και να μην παρουσιάζουμε αντιφατικές συμπεριφορές είναι κάτι που σίγουρα βοηθάει. Δεν αποτελεί όμως και εγγύηση ότι ένα παιδί δεν θα τρομάξει, δεν θα φοβηθεί». Η ειλικρίνεια, η ψυχραιμία και η αγάπη, η αίσθηση της φροντίδας και της αγκαλιάς είναι αυτά που πάντοτε βοηθάνε και παρηγορούν σε δύσκολες στιγμές. Ας τονίσουμε τη σημασία της προσφοράς σε όσους έχουν ανάγκη, τη σημασία του αγώνα για τη διεκδίκηση της ειρήνης, και ας ευχηθούμε μαζί με τα παιδιά μας να σταματήσει κάθε εχθροπραξία και κάθε πόλεμος.

• Αφιερώστε χρόνο για την συζήτηση αυτή

Πρώτα απ’όλα είναι σημαντικό βρείτε τον απαραίτητο χρόνο ώστε να μπορέσετε να είστε παρόντες στην συζήτηση με το παιδί και να μπορέσετε να το ακούσετε ενεργητικά ό,τι θελήσει να μοιραστεί. Είναι σημαντικό η προσοχή σας να είναι πάνω του, έτσι ώστε να μπορέσετε να συναισθανθείτε τους φόβους και οποιαδήποτε άλλη συναισθηματική ανησυχία του.

• Πρώτη ερώτηση: «Τι γνωρίζεις/ έχεις ακούσει/ έχεις δει ήδη για τον πόλεμο;»

Ζούμε στην εποχή της εικόνας και του διαδικτύου. Τα παιδιά, αναλόγως την ηλικίας τους και τα ερεθίσματα στα οποία είναι εκτεθειμένα καθημερινώς, ενδεχομένως έχουν ήδη κάποιες πληροφορίες δει ή ακούσει. Ένα μικρό παιδί μπορεί να έχει δει εικόνες και βίντεο από την τηλεόραση, ή μπορεί να έχει ακούσει δασκάλους ή παιδιά να συζητάνε κάτι σχετικό, ενώ οι έφηβοι είναι πολύ πιθανό να έχουν πληροφορηθεί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τον χώρο του διαδικτύου γενικότερα. Ρωτώντας τους, λοιπόν, τι γνωρίζουν ήδη, δίνεται η δυνατότητα να τους πληροφορίσουμε ορθά για το γεγονός, χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος παραπληροφόρησης και ασάφειας των πληροφοριών που φτάνουν στα μάτια και τα αυτιά τους.

• Προσαρμόστε τη συζήτηση στο παιδί.

Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού αλλάζει και η προσέγγιση της συζήτησης. Είναι σημαντικό να ακολουθούμε την αναπτυξιακή του ετοιμότητα, έτσι ώστε να μπορέσει το παιδί να δεχτεί την πληροφορία και να μπορέσει να την επεξεργαστεί και να την κατανοήσει.

Τα παιδιά ηλικίας μικρής ηλικίας (έως 8-9 ετών) δεν μπορούν να επεξεργαστούν σύνθετες πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατεί, επομένως αρκούν τα βασικά στοιχεία. Για παράδειγμα: Υπάρχουν μερικοί στρατιώτες που πηγαίνουν σε μια άλλη χώρα, όπου υποτίθεται δεν θα έπρεπε, αυτό ονομάζεται «εισβολή» και πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι ανασταωμένοι με αυτό το γεγονός. Όλα αυτά συμβαίνουν πολύ μακριά και εμείς εδώ είμαστε ασφαλείς. Είναι επίσης πολύ σημαντικό να τονιστεί πως ο πόλεμος γίνεται με στρατιώτες και όχι με μικρά παιδιά. Θα ήταν πολύ βοηθητική και η χρήση ενός χάρτη, προκειμένου το παιδί να καταλάβει πόσο μακριά βρίσκεται ο πόλεμος.

Τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, καθώς και οι έφηβοι χρειάζονται διαφορετική προσέγγιση, καθώς είναι πολύ πιθανό να έχουν ακούσει και συζητήσει περισσότερα με τους συνομηλίκους τους ή να έχουν δει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που μπορεί να αποτελούν μια αναξιόπιστη πηγή. Όπως και στα μικρότερα παιδιά, είναι καλή πρακτική να ξεκινήσετε ρωτώντας τους τι γνωρίζουν ήδη σχετικά και στην συνέχεια να τους προσανατολίσετε με το που ακριβώς συμβαίνει ο πόλεμος με την χρήση ενός χάρτη. Είναι σημαντικό στα μεγαλύτερα παιδιά να ελεγχθούν οι πληροφοριές που ήδη γνωρίζουν εάν είναι αληθείς ή όχι, διότι, όπως αναφέρει η ψυχολόγος Biren Caverly, ένα άτομο μπορεί να μάθει ένα γεγονός και να σχηματίσει μια πεποίθηση, αλλά για να αλλάξετε αυτήν την πεποίθηση, μπορεί να χρειαστείτε περισσότερα από 100 νέα στοιχεία για να κάνετε αυτή τη σημαντική αλλαγή. Ενημερώστε, λοιπόν, τον έφηβο με την σωστή πληροφορία. Μπορεί, μάλιστα, να αναζητήσετε μαζί πληροφορίες από το διαδίκτυο από αξιόπιστες πηγές. Τα πιο μεγάλα παιδιά είναι πιθανό να χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες για την κατάσταση και να θέτουν περισσότερες ερωτήσεις.

• Ειλικρίνεια και απλότητα

Στην συζήτηση που θα έχετε με τα παιδιά είναι σημαντικό να μιλάτε πάντα στη γλώσσα των παιδιών και λέτε την αλήθεια,με απλά λόγια. Προσπαθείστε να απαντήσετε όλες τις ερωτήσεις τους με ειλικρίνεια. Θα διαπιστώσετε πως οι ερωτήσεις των παιδιών είναι απλές και δεν αποζητούν σύνθετες απαντήσεις. Το να αρνηθείτε ένα γεγονός ή να πείτε ψέματα για αυτό μπορεί να μπερδέψει τα παιδιά περισσότερο.

Απαντήστε σε οποιαδήποτε από τις ερωτήσεις τους και αφήστε έναν «ανοιχτό διάλογο» τις επόμενες βδομάδες ή και μήνες. Ελέγξτε ανά διαστήματα εάν έχουν προκύψει επιπλέον ερωτήσεις στο παιδί που θέλει να εκφράσει. Συνεπώς δεν πρόκειται για μια συζήτηση που θα γίνει μία φορά και θα ολοκληρωθεί.

• Μιλήστε για τα συναισθήματά σας

Είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά κάθε ηλικίας να νιώθουν υποστηρικτικό το περιβάλλον σε αυτές τις συζητήσεις. Ρωτήστε τους ποιά είναι τα συναισθήματά τους σχετικά με την κατάσταση του πολέμου. Ποιοι είναι οι φόβοι τους και ποιες οι ανησυχίες τους. Εάν τα παιδιά μπουν στην διαδικασία να μιλήσουν ανοιχτά για όσα τους προκαλούν αναστάτωση, θα τους βοηθήσει να ανακουφίσουν τα άγχος τους. ʼγχος, φόβος, θυμός, απόγνωση, πικρία, τρόμος και αγωνία είναι μερικά από τα συναισθήματα που μπορεί να βιώνουν τα παιδιά με την είδηση του πολέμου στην Ουκρανία. Διαβεβαιώστε τα πως είναι απολύτως φυσιολογική αντίδραση στα γεγονότα αυτά, αποδεχτείτε τα συναισθήματα αυτά και καθησυχάστε το παιδί διαβεβαιώνοντάς το πως ό,τι κι αν γίνει, εσείς θα είστε εκεί για αυτά -το ασφαλές τους καταφύγιο.Ταυτόχρονα, παραμείνετε ψύχραιμοι κατά την διάρκεια της συζήτησης, αλλά χωρίς να προσπαθείτε να κρύψετε από τα παιδιά τα δικά σας συναισθήματα. Τα παιδιά μπορούν να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά μας. Επομένως, εάν είστε αγχωμένοι και φοιβισμένοι, ενώ λέτε το αντίθετο στο παιδί, αυτό που εκλαμβάνει είναι αντιφατικά μηνύματα. Ως αποτέλεσμα δημιουργείται μεγαλύτερη σύγχyση γύρω από την κατάσταση του πολέμου και συγχρόνως το παιδί καταπιέζεται συναισθηματικά μη ξέροντας πώς να αντιδράσει. Έτσι προκαλείται ακόμη περισσότερο άγχος και τα παιδιά δεν αισθάνονται ασφαλή.

• Αποποίηση ευθυνών

Διαβεβαιώστε τα παιδιά πως δεν ευθύνονται για αυτό που συμβαίνει και δεν πρέπει να αισθάνονται ενοχικά. Τονίστε τους πως αυτή η κατάσταση δεν είναι κάτι που οι ίδιοι πρέπει να λύσουν, αλλά πως άλλοι άνθρωποι είναι αρμόδιοι. Τα παιδιά δεν θα πρέπει να αισθάνονται άσχημα που συνεχίζουν να κάνουν τα πράγματα τους αρέσουν, όπως το να παίζουν, να διασκεδάζουν, να βγαίνουν με τους φίλους τους, να γελάνε. Γίνετε μια φωνή καθησυχασμού ώστε να συνεχίζουν τις συνήθιές τους.

• Δώστε τους πρακτικούς τρόπους να βοηθήσουν

Συζητήστε μαζί τους πρακτικούς τρόπους με τους οποίους μπορείτε να βοηθήσετε στον πόλεμο. Τέτοιοι τρόποι μπορεί να είναι κάποια δωρεά στην χώρα, παροχή ρουχισμού, παπλωμάτων, τροφίμων, φαρμάκων ή οτιδήποτε άλλο φανεί αναγκαίο. Η συνεισφορά σε αυτή την δύσκολη εμπόλεμη κατάσταση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αισθάνονται περισσότερο χρήσιμα, παρά αβοήθητα. Επιπλέον καλλιεργείται το κλίμα αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης στα παιδιά και δίνεται μια αισιόδοξη προοπτική για τo «καλό» που υπάρχει στον κόσμο, αρκεί να το επιλέξουμε.

Σε κάθε περίπτωση διατηρείστε την ψυχραιμία σας και φροντίστε να είστε δίπλα στα παιδιά, οποιαδήποτε ηλικία κι αν έχουν.Τα παιδιά βασίζονται στους ενήλικες για να τα βοηθήσουν να κατανοήσουν τα παγκόσμια γεγονότα και να αισθάνονται ασφαλείς όταν τα γεγονότα είναι τρομακτικά.